„Śladami dziedzictwa żydowskiego w Palandze”

W Litwie nie ma miasta ani miasteczka bez śladów kultury żydowskiej. Żydzi mieszkali w Palandze od drugiej połowy XV wieku. W 1487 r. w Palangos działało już bractwo pogrzebowe Chevra Kadiša, co pozwala stwierdzić, że w miasteczku istniała już społeczność żydowska. W XVII w. Żydzi stanowili znaczną część mieszkańców Palangos i swoją pracą starali się przekształcić niewielką osadę w kwitnące miasto.
W 1540 r. król Zygmunt I Stary nadał Żydom przywilej budowy pierwszej synagogi i innych budynków sakralnych w Palangos. W tym samym roku powstał cmentarz. W 1662 r. w Palangos mieszkało 40 Żydów (24 mężczyzn i 16 kobiet). W 1693 r. Żydzi w Palance otrzymali prawa miejskie i mogli nabywać działki, budować domy i zajmować się handlem.
W 1738 r. z 56 zabudowanych działek w Palance 13 należało do Żydów. Większość działek znajdowała się w północnej części miasta. W 1739 r. w zachodniej części Palangi było pięć działek żydowskich, a we wschodniej – cztery działki żydowskie z sklepikami, stał dom z karczmą, a za nim synagoga.
21 maja 1742 r. król August II potwierdził lub ponownie nadał Żydom prawo do zamieszkania w Palandze. W 1765 r. do kahalu (gminy żydowskiej) w Palandze należało 398 Żydów. W latach 1779–1781, kiedy J. Masalski przejął starostwo palankijskie, sporządzono szczegółowy spis majątku i plan miasta. W spisie opisano trzy części Palangi: wieś – „stare miasteczko” (sermiestis) oraz dwie części miasteczka położone na różnych brzegach Rążes (Ronżė): na brzegu północnym – „miasto żydowskie”, a na południowym – „miasto”. Wymieniono 70 działek. Większość działek „miasta żydowskiego” znajdowała się po obu stronach drogi z Kłajpedy (ówczesnego Memel) do Liepoi. W 1794 r. z 86 działek 18 należało do Żydów.
Według danych z 1816 r. w Palandze było ponad 30 gospodarstw należących do Żydów. Kahalowi należała synagoga, szkoła, łaźnia i cmentarz założony na wzgórzu. W 1817 r. w Palandze mieszkało 688 osób. Wśród nich 439 (219 mężczyzn i 220 kobiet) było Żydami niepodlegającymi jurysdykcji majątku palanckiego, płacącymi majątkowi podatek od działek.
W 1850 r. w Palandze spisano 729 Żydów. W 1863 r. powstała gildia kupców żydowskich. W drugiej połowie XIX w. liczba ludności żydowskiej wzrosła. W 1897 r. w Palandze mieszkało 2149 mieszkańców, w tym 925 Żydów, którzy stanowili 43% całej ludności.
Podobnie jak w wielu innych miastach Litwy, również w Palandze Żydzi zajmowali się tradycyjnymi zawodami: handlem, rzemiosłem.
Pod koniec XIX wieku Żydzi w Palandze prowadzili aktywne życie społeczne, działało około 7 sklepów i warsztatów z bursztynem. Na początku XX wieku i w okresie międzywojennym powstało ich więcej – w sumie około 10. Większość należała do Żydów, a pracowali w nich robotnicy żydowscy. Oprócz obróbki bursztynu i handlu bursztynem w Palandze oferowano również inne usługi społeczne i codzienne. Żydzi w Palangos byli również pionierami w branży wypoczynkowej, takiej jak wynajem, uzdrowiska i pensjonaty. Dzięki tej działalności Palanga stała się centrum letniego wypoczynku w Litwie. Wszystkie warsztaty, przedsiębiorstwa i różne sklepy skupiały się przy głównej ulicy Vytauto.
W okresie międzywojennym Żydzi zajmowali stanowiska w administracji miejskiej. W 1933 r. Palanga uzyskała prawa miejskie, a do rady wybrano 11 Żydów. W Palangie działał żydowski bank drobnych kredytów, hebrajska szkoła podstawowa, szkoła religijna – cheder, synagogi. W 1938 r. w Palangie wybuchł wielki pożar, który zniszczył prawie całą dzielnicę żydowską.
W 1941 r., po napaści Niemiec na Związek Radziecki, w Palandze rozpoczęły się masowe mordy na Żydach. Ofiarami mordów dokonanych 27 czerwca i 12 października padło ponad 300 Żydów z Palangi.
Po II wojnie światowej liczba Żydów w Palangos zmniejszyła się. W 1970 r. mieszkało tu 31 Żydów, a po 9 latach pozostało ich tylko 12. Przed odzyskaniem niepodległości w Palangos mieszkało 26 Żydów.
Ludność żydowska wyróżniała się przedsiębiorczością, pielęgnowaniem kultury, a społeczność dokładała starań, aby Palanga stała się bogatym miastem, a w okresie międzywojennym – popularnym kurortem. Niestety, pożary i okres sowiecki pozostawiły niewiele śladów, które mogłyby przypominać o niegdyś kwitnącej społeczności żydowskiej w Palangie.
Trasa „Śladami dziedzictwa żydowskiego w Palangie” pozwoli Państwu zapoznać się z historią i kulturą Żydów. Odwiedzicie zachowane i domniemane budynki oraz miejsca, które świadczą o życiu społeczności żydowskiej w Palangos. Odwiedzicie również pamiętne miejsca związane z Żydami i inne obiekty. Trasa „Śladami dziedzictwa żydowskiego w Palangos” ma na celu przyczynienie się do zachowania i upowszechniania dziedzictwa kultury żydowskiej.